โดย นายพัฒนา ทองคำ
ศึกษานิเทศก์สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาพัทลุง เขต 1
ทำไมต้องเปลี่ยนแปลงการจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม (DLTV)
หลังจากกระทรวงศึกษาธิการกำหนดนโยบายเร่งด่วน นำระบบการจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม (DLTV) มาใช้ยกระดับคุณภาพการศึกษา ในปีการศึกษา 2558 เป็นต้นมา โดยมุ่งเน้นไปที่โรงเรียนขนาดเล็กที่มีครูผู้สอนไม่ครบชั้น ไม่ครบสาระการเรียนรู้ ขาดสื่อ และอุปกรณ์ที่ทันสมัย ซึ่งเข้าถึงได้ลำบาก ให้สามารถจัดการศึกษาที่มีคุณภาพในทุกห้องเรียน ทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ ได้เท่าเทียมกันอย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้คุณภาพการศึกษาของโรงเรียนขนาดเล็กสูงขึ้นอย่างทันตาเห็น โดยมีค่าคะแนนเฉลี่ยของผลการทดสอบการศึกษาระดับชาติขั้นพื้นฐาน (O-NET) ของโรงเรียนขนาดเล็ก ปีการศึกษา 2559 สูงกว่า 2558 (สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ, 2561) นับว่าเป็นผลสำเร็จของการจัดการศึกษาที่แก้ปัญหาได้ตรงจุด แต่ในขณะเดียวกันย่อมมีเสียงสะท้อนถึงปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินงานที่เกี่ยวข้องกับระบบดังกล่าว ดังเช่น ตัวอย่างในรายงานผลการนิเทศ ติดตาม และประเมินผล โรงเรียนที่จัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม (DLTV) สังกัดเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาพัทลุง เขต 1 ได้แก่ 1) ความคมชัดของภาพจากโรงเรียนต้นทาง เมื่อต่อพ่วงเข้ากับจอทีวีขนาดใหญ่ ทำให้ภาพเบลอ มองเห็นไม่ชัด 2) ครูต้นทางสอนเร็ว ไม่กลับมาทบทวนของเดิม ทำให้นักเรียนปลายทางปฏิบัติกิจกรรม และเกิดการเรียนรู้ไม่ทันกับการจัดการเรียนรู้ของนักเรียนต้นทาง 3) ขาดบรรยากาศในการเรียนรู้ นักเรียนปลายทางไม่ตั้งใจทำกิจกรรม ไม่กล้าแสดงออก หรือตอบคำถามได้ภายในเวลาที่กำหนด 4) ครูไม่มีเวลาเตรียมสื่อ และเอกสารประกอบการสอนได้ทันตามตารางเวลาการออกอากาศ 5) ในแต่ละครั้งหลังจากจบบทเรียน ครูและนักเรียนปลายทางมีเวลาน้อยในการสรุปให้เกิดองค์ความรู้ร่วมกัน 6) ครูปลายทางต้องจัดกิจกรรมการเรียนรู้เหมือนครูต้นทาง ทำให้ไม่สามารถจัดกระบวนการเรียนรู้ใหม่ๆ และ 7) เป็นการถ่ายทอดสดสัญญาณดาวเทียม ไม่สามารถดูย้อนหลังได้ เป็นต้น (สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาพัทลุง เขต 1, 2560) ประกอบกับการจัดการศึกษาในยุคปัจจุบัน เน้นการจัดการเรียนรู้แบบ Active Learning ให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมและลงมือปฏิบัติจริงในการเรียนรู้ โดยสร้างปฎิสัมพันธ์และร่วมมือกันมากกว่าการแข่งขัน มีทักษะการคิดขั้นสูง สร้างองค์ความรู้ด้วยตนเอง และประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเองและสังคม ด้วยเหตุผลดังกล่าว ทำให้ต้องปรับเปลี่ยนและพัฒนาระบบการจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียมให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น
การจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียมรูปแบบใหม่ (New DLTV) เปลี่ยนแปลงอะไรบ้าง
ในการถ่ายทอดสดการอบรมการจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียมรูปแบบใหม่ (New DLTV) ให้กับกลุ่มเป้าหมายซึ่งเป็นบุคลากรทางการศึกษาที่บรรจุใหม่ ระหว่างปีการศึกษา 2558-2561 เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม 2561 ซึ่งจัดโดยสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานร่วมกับมูลนิธิการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียมในพระบรมราชูปถัมภ์ ผู้เขียนขอนำเสนอเนื้อหาสรุป ให้ผู้อ่านได้มีความรู้ ความเข้าใจ ในการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นของระบบดังกล่าว ทั้งในส่วนต้นทาง กลางทาง และปลายทาง ดังต่อไปนี้
ส่วนต้นทาง เป็นผู้ที่ทำหน้าที่ถ่ายทอดการเรียนการสอนและผลิตรายการ ซึ่งก็คือ สถานีโทรทัศน์ DLTV และโรงเรียนวังไกลกังวล นั่นเอง โดยมีการเปลี่ยนแปลง 1) ปรับผังรายการ เพิ่มรายการจัดการศึกษาระดับชั้นปฐมวัยและลดระดับชั้น ม.4-6 กำหนด 2 ช่วงเวลา คือ เวลา 08.30-14.30 น. เดิม DLTV ช่อง 1-12 ถ่ายทอดการเรียนการสอน ชั้น ป.1-ม.6 เปลี่ยนเป็น อ.1-3 (ครึ่งวันเช้า) และ ป.1-ม.3 สำหรับ DLTV ช่อง 1-3 (ครึ่งวันบ่าย) เป็นเทปบันทึกการเรียนการสอน และการติวเตอร์ ชั้น ม.4-6 ในเนื้อหาวิชาที่ยาก และ เวลา 14.30 น. เป็นต้นไป เป็นรายการเรียนรู้ตลอดชีวิต ซึ่งมีการกำหนดรายการและออกอากาศ 15 ช่องเหมือนเดิม โดยปรับรายการในบางช่องให้เข้มข้นมีเนื้อหาที่เป็นประโยชน์มากขึ้น โดยเฉพาะ DLTV ช่อง 15 การพัฒนาวิชาชีพครู 2) ปรับกระบวนการจัดการเรียนรู้ เน้นการจัดการเรียนการสอนแบบ Active Learning และให้ครูต้นทางสื่อสารกับนักเรียนปลายทางมากขึ้น 3) ปรับระบบการออกอากาศ เปลี่ยนจากสดเป็นแบบบันทึกเทป เพื่อสามารถตัดต่อแก้ไขเทปให้สมบูรณ์ก่อนนำไปออกอากาศ 4) ปรับห้องเรียนต้นทาง จัดบรรยากาศห้องเรียนอนุบาลให้เหมือนห้องเรียนอนุบาลจริงๆ ปรับระบบการถ่ายทำและการออกอากาศจากระบบ SD มาเป็นระบบ HD ซึ่งมีความคมชัดสูง มีการใช้กระดานอัจฉริยะ (Smart Board) ที่ครูสามารถนำสื่อการเรียนรู้ดิจิตัลมาใช้ร่วมกัน ติดกล้องวงจรปิดแบบไร้สาย รุ่น Robot ที่สามารถเก็บรายละเอียดการทำงานของนักเรียนได้ทั่วห้อง
ส่วนกลางทาง เป็นช่องทางในการถ่ายทอดกระบวนการเรียนรู้จากโรงเรียนต้นทางไปยังโรงเรียนปลายทาง ซึ่งมีการปรับปรุงพัฒนา 3 ช่องทางที่ใช้อยู่เดิมให้ดีขึ้น กล่าวคือ 1) ช่องทางสถานีโทรทัศน์ DLTV 15 ช่อง ทำการเพิ่มคุณภาพสัญญาณภาพและเสียงให้มีความคมชัดขึ้น 2) ช่องทาง website www.dltv.ac.th มีห้องสนทนา (webboard) ในการสอบถามและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ สืบค้นรายการการออกอากาศย้อนหลังได้ตามต้องการ และ 3) ช่องทาง Application on Mobile พัฒนาให้บุคคลทั่วไปสามารถเข้าถึงรายการต่างๆ ได้ตลอดเวลา
ส่วนปลายทาง เป็นการเพิ่มประสิทธิภาพการจัดการเรียนการสอนของครูในโรงเรียนปลายทาง ได้แก่ 1) การอัพโหลด ใส่รายการจัดการเรียนการสอนไว้บนเว็บไซต์ ล่วงหน้า 3 วัน เพื่อให้ครูปลายทางได้เตรียมเอกสาร ใบงาน สื่อ และอุปกรณ์การเรียนการสอน เหมือนกับโรงเรียนต้นทาง 2) ส่งเสริม ครูต้นทางและปลายทางให้มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางห้องสนทนา เกี่ยวกับปัญหาและการพัฒนากระบวนการเรียนรู้ต่างๆ และ 3) DLTV ช่อง 15 เป็นช่องที่ใช้พัฒนาวิชาชีพครู เพิ่มรายการอบรมให้ความรู้ครูผู้สอนเกี่ยวกับเทคนิคและวิธีสอน การทำสื่อ การออกข้อสอบ การประเมินผล ตัวอย่างแผนจัดการเรียนรู้ วิธีปฏิบัติที่เป็นเลิศ (Best Practice) รวมทั้งการเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับชุมชนแห่งการเรียนรู้ (PLC)
บทสรุปและความคาดหวัง
จากที่กล่าวมาข้างต้น เป็นการปรับปรุงและพัฒนาระบบการจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม (DLTV) ทั้งระบบ เพื่อให้การถ่ายทอดกระบวนการเรียนรู้ของครูผู้สอนจากห้องเรียนต้นทาง ไปยังห้องเรียน ปลายทาง ในพื้นที่ต่างๆ ทั่วประเทศ มีประสิทธิภาพมากขึ้น ทั้งการปรับปรุงรายการที่ผลิตให้มีคุณภาพ มีความเหมาะสม และสนองความต้องการของโรงเรียนปลายทาง การเพิ่มการเรียนการสอนระดับชั้นปฐมวัย การใช้สื่อ อุปกรณ์ และเครื่องมือเทคโนโลยีที่ทันสมัย การสร้างบรรยากาศแห่งการเรียนรู้ในห้องเรียน การจัดกระบวนการเรียนรู้ให้มีชีวิตชีวาและตื่นตัว ผู้เรียนมีคุณลักษณะตามที่สังคมปัจจุบันต้องการ การเพิ่มช่องทางการสื่อสารสองทางเพื่อการเสนอแนะและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การจัดการเรียนการสอนล่วงหน้า และการเข้าถึงรายการได้ทุกที่ทุกเวลา ทั้งนี้ เพื่อช่วยเหลือครูผู้สอนปลายทางให้สามารถจัดการเรียนการสอนของตนเอง ได้อย่างมีคุณภาพยิ่งขึ้น ผู้เขียนหวังว่า ครูผู้สอนทั้งในระดับปฐมวัย ประถมศึกษา และมัธยมศึกษา รวมทั้งบุคคลทั่วไป คงได้ใช้และสนับสนุนการจัดการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียมรูปแบบใหม่ (New DLTV) ในการจัดการเรียนการสอน และการบริหารจัดการ ให้เกิดประโยชน์อย่างคุ้มค่าสำหรับการพัฒนาและยกระดับคุณภาพการศึกษา